Begripsvorming

Een journalist is iemand die feiten verzamelt die van algemeen belang zijn. Die feiten publiceert hij of zij in een bepaald medium zoals bijvoorbeeld in een krant, tijdschrift, website of op televisie en radio. Een journalist bedrijft daarmee journalistiek.

Journalistiek is het door de journalist beroepsmatig verzamelen, verzenden, verspreiden en becommentariëren van actuele gegevens van algemeen belang die geschikt worden gemaakt voor publicatie in diverse media zoals kranten, tijdschriften, televisie en radio.1 a

In de discussie over wat onderzoeksjournalistiek is, kiest de VVOJ een pragmatische invalshoek. In onze statuten benoemen wij onderzoeksjournalistiek als kritische en diepgravende journalistiek. Dit is een globale definitie, vooral bedoeld om voeding te geven aan het gesprek over wat onderzoeksjournalistiek zou moeten zijn.

Kritisch wil zeggen dat de journalistiek niet slechts functioneert als doorgeefluik van ‘nieuws’ dat er al was, maar dat nieuws wordt gemaakt dat er zonder dat journalistieke ingrijpen niet zou zijn geweest. Dit kan gebeuren door nieuwe feiten aan te dragen, maar ook door al bekende feiten op een nieuwe manier te interpreteren of met elkaar in verband te brengen.

Diepgravend wil zeggen dat substantiële eigen journalistiek inspanning is verricht, hetzij in kwantitatieve zin (veel tijd gestoken in het onderzoek, veel bronnen geraadpleegd, et cetera), hetzij in kwalitatieve zin (scherpe vragen geformuleerd, nieuwe benaderingen opgepakt, etc). Of natuurlijk een combinatie van beide

Met deze definitie als basis onderscheiden we drie soorten onderzoeksjournalistiek, die overigens kunnen overlappen:

1. Opsporende onderzoeksjournalistiek. Dit is onderzoek gericht op het opsporen van overtredingen van wetten, regels of fatsoensnormen, door overheid, bedrijven, organisaties of individuele personen.
2. Controlerende onderzoeksjournalistiek. Dit is onderzoek gericht op de toetsing van beleid of het functioneren van overheid, bedrijven en andere organisaties, inclusief het blootleggen van onbedoelde of ongewenste (neven)effecten.
3. Signalerende onderzoeksjournalistiek. Dit is onderzoek gericht op het opsporen van maatschappelijk relevante veranderingen in de samenleving, zoals sociale, economische, politieke en culturele trends.

Waarom (vrijwel) iedere journalist ook lid moet worden van de VVOJ.

Waarheidsvinding is het adagium in de (onderzoek)journallstiek is waarheidsvinding. Een groot begrip waar exacte wetenschappers ver komen met een duidbare vorm van waarheid. De sociale wetenschappers,  i.c. in de (sociale)psychologie moeten echter veel vaker het oor krabbelen en bij elke productie steeds opnieuw systematischer te werk gaan. Om te beginnen in het achterhoofd met het formuleren van de vraagstelling en de criteria voor het toetsen van de uitgangspunten.